Бітва пад замкам Ітэр

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Бітва пад замкам Ітэр
Замак Ітэр (1979)
Дата: 5 траўня 1945
Месца: Замак Ітэр, Аўстрыя
Вынік: Перамога хаўрусьінікаў
Супернікі
ЗША ЗША

Сьцяг Францыі Францускія палонныя
Вэрмахт

Сьцяг Аўстрыі Аўстрыйскі рух супраціву		Трэці райх Трэці райх
Камандуючыя
Сьцяг ЗША Капітан Джон «Джэк» Лі малодшы
Сьцяг ЗША Лейтэнант Гары Басэ
Маёр Ёзэф Гангль  †
Гаўптштурмфюрэр Курт-Зыгфрыд Шрадэр[1]		 Капітан Сэбастыян Ўімэр[1]
Колькасьць
на месцы
  • ЗША 15
  • Вэрмахт 11
  • Вафэн-СС 1
  • Францускія палонныя
  • Танк

Падмацаваньне

  • Вэрмахт 2
  • Аўстрыйскія партызаны 1
* Вафэн-СС 100–150

Бі́тва пад за́мкам Ітэр — бітва ў паўночнатырольскай вёсцы Ітэр (Аўстрыя), якая адбылася 5 траўня 1945 ў часе II сусьветнай вайны. З аднаго боку ўдзел у ёй узялі жаўнеры 23-га танкавага батальёну 12 бранятанкавай дывізіі XXI корпусу ЗША, жаўнеры вэрмахту і францускія палонныя, якія абаранялі замак Ітэр ад 17-й танкава-грэнадэрскай дывізіі СС. Гэта ці не адзіная бітва ў вайне, дзе на баку хаўрусьнікаў ваявалі нямецкія жаўнеры, за што бітва атрымала назву «дзіўнейшай бітвы» Другой сусьветнай вайны[2].

Перадумовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Замак Ітэр, адабраны ад уладальніка пасьля аншлюсу, у 1943 року быў пераўтвораны ў лягер для ваеннапалонных пад адміністрацыяй канцлягеру Дахаў[3]. У Ітэры ўтрымлівалі высокапастаўленых францускіх палонных, патрэбных Райху[4][5]. Сярод палонных былі тэнісіст Жан Баратра[6], былыя прэм’ер-міністры Эдуар Даляд’е[7] і Поль Рэйно[8], былыя галоўнакамандуючыя Максім Вэган[9] і Марыс Гамэлен[10], старэйшая сястра Шарля дэ Голя Мары-Агнэс Каё[11], правы лідэр і чалец францускага супраціву Франсуа дэ Ля Рок[2], прафсаюзны лідэр Леон Жуо[12]. Акрамя выбітных францускіх дзеячоў, у замак былі пераведзеныя некаторыя ўсходнеэўрапейскія палонныя з Дахаў, прызначаныя дзеля абслугоўваньня ды іншых падсобных працаў[13].

Хада бітвы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Галоўны ўваход у замак (1979)
Францускі тэнісіст Жан Баратра ў 1932. Баратра зьбягаў тройчы, і апошнім разам — дзеля кліканьня дапамогі ў часе бітвы.[14]

3 траўня 1945 року палонны Званімір Чучкавіч, чалец камуністычнага югаслаўскага супраціву, які працаваў у турме[15], выйшаў з замку нібыта на даручэньне загадчыка Сэбастыяна Ўімэра. З сабой ён меў ліст па-ангельску з просьбай на дапамогу, які павінен быў аддаць першаму сустрэтаму амэрыканцу.

За 8 км ад гары знаходзілася мястэчка Вёргль, усё яшчэ занятае немцамі, таму Чучкавіч рушыў па даліне ракі Ін да Інсбруку (адлегласьць 64 км). Увечары ён дайшоў да ўскраіны места і сустрэў перадавы аддзел 409-га пяхотнага палку амэрыканскай 103-й пяхотнай дывізіі VI корпусу ЗША і паведаміў пра палонных у замку[16]. Вайскоўцы паабяцалі зьвязацца са штабам і даць адказ Чучкавічу да наступнага ранку.

Аднак на досьвітку добра ўзброены ратавальны аддзел быў спынены варожым вагнём на паўдарозе да Ітэру і адступіў на ўсход да пазыцыяў 36-й дывізіі; шлях працягнулі толькі два джыпы з асабістым складам.

У Ітэры Ўімэр, баючыся за сваё жыцьцё з-за зьнікненьня Чучкавіча і сьмерці апошняга камандзіра Дахаў, Эдуарда Вайтэра[2], пакінуў службу. За ім зь лягеру сышлі ахоўнікі з «Мёртвай галавы», і палонныя захапілі рэшту зброі[2]. Ня маючы зьвестак ад Чучкавіча, кіраўнікі палонных вырашылі пашукаць дапамогі ў Вёрглі, куды пагадзіўся зьезьдзіць на ровары чэскі повар Андрэас Кробат. З такой самай просьбай пра дапамогу ён скантактаваўся з аўстрыйскімі паўстанцамі і трапіў да маёра Ёзэфа Гангля, камандзіра рэштак аддзелу вэрмахту, які адмовіўся падпарадкавацца загаду пра адыход і стаў камандзірам мясцовага супраціву[17]. У гэты час асноўныя сілы нямецкіх войскаў ужо сышлі зь Вёрглю, аднак яшчэ заставаліся аддзелы СС.

Гангль, ня маючы дастаткова сілаў дзеля атакі на добра ўмацаваны замак, вырашыў захаваць уласных жаўнераў дзеля абароны цывільных жыхароў ад рэпрэсіяў СС, якія працягвалі караць мужчынаў за вывешваньне белых ці аўстрыйскіх сьцягоў у вокнах. Аднак Гангль вырашыў зь белым сьцягам зьвярнуцца па дапамогу да амэрыканцаў, якія неўзабаве мелі дасягнуць Вёрглю.

У гэты час разьведаддзел з чатырох танкаў Шэрман 23-га танкавага батальёну 12-й бранятанкавай дывізіі XXI корпусу пад даводзтвам капітана Лі сапраўды ўвайшоў у Куштайн за 13 км на поўнач. Танкі спыніліся на цэнтральным пляцы і чакалі падыходу 36-й пяхотнай дывізіі. Аднак на просьбу Гангля пра дапамогу Лі адгукнуўся без ваганьняў, выклікаўшыся ачоліць уратавальную місію і атрымаўшы дазвол ад штабу.

Правёўшы пэрсанальную разьведку замку з Ганглем, Лі ўзяў з сабою пяць танкаў і пяхоту з прыбылага 142-га пяхотнага палку 36-й дывізіі. Аднак танкі давялося адаслаць назад, бо яны маглі не прайсьці па мосьце на дарозе да замку. Пакінуўшы адзін танк на ахове зь іншага боку мосту, Лі выправіўся далей з другім танкам і 14 амэрыканскімі жаўнерамі, Ганглем і грузавіком з 10 нямецкімі артылерыстамі[18][19]. За км ад замку яны сустрэлі і разьбілі групу СС, якая намагалася ўсталяваць барыкады.

Танк Шэрман M4A3E8, такі ж, што і выкарыстаны пры абароне Ітэру

Тым часам францускія палонныя зьвярнуліся да афіцэра СС Курта-Зыгфрыда Шрадэра, які знаходзіўся ў іх на лекаваньні пасьля раненьняў, з просьбай заняцца абаронай. Пасьля прыбыцьця ў замак Лі падмацаваньне заняло абарончыя пазыцыі вакол замку, а танк быў зьмешчаны ля галоўнага ўваходу.

Французы адмовіліся хавацца і змагаліся разам з жаўнерамі ЗША і вэрмахту[20]. Уначы адбыўся напад разьведвальнага аддзелу СС, які хацеў ацаніць сілы абаронцаў і выявіць прарэхі ў абароне замку. Ранкам 5 траўня пачалася атака 100—150[21] СС-аўцаў[14]. Да пачатку атакі Гангль датэлефанаваўся да Аляіза Майра, лідэра аўстрыйскіх паўстанцаў у Вёрглі, і запытаў дапамогі; ачольнік супраціву здолеў вылучыць для абаронцаў замку толькі двух нямецкіх жаўнераў і маладзёна-аўстрыйца Ганса Вальтля[22]. Танк «Шэрман» страляў да зьнішчэньня стрэлам зь нямецкай 88-мілімэтровае гарматы; экіпаж да таго часу пасьпеў яго пакінуць[23].

У першай палове дня 142-і полк урэшце атрымаў просьбу пра дапамогу[23]. Ня здолеўшы перадаць вышэйшаму камандаваньню істотную інфармацыю пра колькасьць і разьмяшчэньне ворага да абрыву сувязі, Лі скарыстаўся дабраахвотнай прапановай тэнісіста Баратры пералезьці праз замкавы мур, пракрасьціся міма СС-аўскіх умацаваньняў і даставіць гэтыя зьвесткі[24]. Баратра выканаў даручэньне і вярнуўся з падмацаваньнем перш, чым абаронцы пасьпелі выстраляць увесь боезапас.

Падмацаваньне надышло каля 16-й гадзіны дня, пасьля чаго войскі СС былі пераможаныя[25]. У палон трапілі каля 100 жаўнераў[26]. Французы гэтым жа вечарам былі перапраўленыя ў Францыю[27] і 10 траўня прыбылі ў Парыж[28].

Значэньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

За абарону замку Лі быў узнагароджаны Крыжам «За выбітную службу»[2]. Гангль загінуў падчас бітвы[28] ад снайпэрскай кулі, спрабуючы адвесьці ў бясьпечнае месца былога прэм’ер-міністра Францыі Рэйно[2], але быў названы нацыянальным героем Аўстрыі; у Вёрглі ягоным імем названая вуліца[2][29].

Бітва адбылася празь пяць дзён пасьля самагубства Адольфа Гітлера[2] і ўсяго за два дні да падпісаньня безумоўнай капітуляцыі Нямеччыны. Бітва атрымала назву «дзіўнай»[30][2] , бо была адзінай, дзе амэрыканцы і немцы ваявалі на адным баку[30].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Harding, Stephen (23 красавіка 2013) The Last Battle: When U.S. and German Soldiers Joined Forces in the Waning Hours of World War II in Europe (анг.). New York Journal of Books. Праверана 2 верасьня 2016 г.
  2. ^ а б в г д е ё ж з 2013 Harding.
  3. ^ 2013 Harding. С. 11—13.
  4. ^ 2013 Harding. С. 21—22.
  5. ^  Piekałkiewicz, Janusz Secret Agents, Spies, and Saboteurs: Famous Undercover Missions of World War II. — William Morrow, 1974.
  6. ^ 2013 Harding. С. 45—46.
  7. ^ 2013 Harding. С. 25—30.
  8. ^ 2013 Harding. С. 43—44.
  9. ^ 2013 Harding. С. 53—55.
  10. ^ 2013 Harding. С. 27—28.
  11. ^ 2013 Harding. С. 59—62.
  12. ^ 2013 Harding. С. 36—37.
  13. ^ 2013 Harding. С. 72 і 181.
  14. ^ а б 1945 Mayer.
  15. ^ 2013 Harding. С. 23—24.
  16. ^ 2013 Harding. С. 103—107.
  17. ^ 2013 Harding. С. 95—97.
  18. ^ 2013 Harding. С. 112—113.
  19. ^ 2013 Harding. С. 121—124.
  20. ^ 2013 Harding. С. 146—152.
  21. ^ 2013 Harding. С. 144.
  22. ^ 2013 Harding. С. 145.
  23. ^ а б Lateiner, Donald (21 сакавіка 2014) The Last Battle: When U.S. and German Soldiers Joined Forces in the Waning Hours of World War II in Europ (анг.) Michigan War Studies Review Праверана 26 верасьня 2014 г.
  24. ^ Leon-Jouhaux, Prison pour hommes d’Etat, 157.
  25. ^ 2013 Harding. С. 157—161.
  26. ^ The Austrian castle where Nazis lost to German-US force BBC News
  27. ^ Der Ort des Terrors (2005; edited by Wolfgang Benz, Barbara Distel, Angelika Königseder), volume 2 (ISBN 978-3406529627)
  28. ^ а б Volker Koop’s In Hitlers Hand: die Sonder- und Ehrenhäftlinge der SS (2010)
  29. ^ Sepp Gangl-Straße in Wörgl • Strassensuche.at Strassensuche.at
  30. ^ а б 2013 Roberts.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Бітва_пад_замкам_Ітэр&oldid=2069389»