Бірута

Бірута
Ходзька Л. «La Pologne historique...». Малюнак каля 1835—1837 гг.
Дата нараджэньня	1317
Месца нараджэньня	Паланга, Летува
Дата сьмерці	1382(1382)
Месца сьмерці	Крэва
Занятак	арыстакратка
Муж	Кейстут
Дзеці	Вітаўт
Бірута ў Вікісховішчы

Бірута (? — сяр. жніўня 1382) — вялікая княгіня літоўская, жонка Кейстута.

Пра жыцьцё вялікай княгіні захавалася вельмі мала зьвестак.

Біяграфія

Паходжаньне яе няпэўнае. Паводле зьвестак Хронікі Быхаўца, якія большасьцю дасьледнікаў разглядаюцца як мітычныя, паходзіла з Палангі ў Жамойці:

Пануючы ў Троках і ў Жамойці, Кейстут пачуў пра дзеўку з Палонкі іменем Бірута, якая багам сваім, паводле звычаю паганскага, паабяцала дзявоцтва захоўваць, і саму яе людзі лічылі за багіню. Арыгінальны тэкст (ст.-бел.)   Y panuiuczy Kestutiu na Trocech y na Żemoyty, y wsłyszał dewku na Połondze, imenem Birutu, kotoraja dewka bohom swojm, podłuh obyczaiu pohanskoho, poszlubiła czystość chowaty, y sama była chwalena od ludey za bohiniu. — Хроніка Быхаўца

Пэўнай зьяўляецца толькі тая інфармацыя, што яна належала да дробнага баярскага або нават простага люду.

Кейстут і Бірута, 1872 г.

Паводле гэтай жа крыніцы, Кейстут пабачыў дзяўчыну ў Паланзе, закахаўся і прымусам узяў у жонку.

І князь Кейстут сам прыехаў да яе, і спадабалася вялікаму князю дзеўка, бо была яна вельмі прыгожая і разумная, і прасіў ён яе, каб стала яму жонкаю. Але яна не хацела згадзіцца і адказала яму: «Я паабяцала багам сваім дзявоцтва захоўваць да канца жыцьця свайго». Але князь Кейстут узяў яе адтуль сілаю і прывёз зь вялікаю пашанаю да пасада свайго, у Трокі. Запрасіўшы братоў сваіх, ён справіў зь імі вялікае вясельле і ўзяў тую панну Біруту сабе за жонку. Арыгінальны тэкст (ст.-бел.)   Y pryiechał kniaź Keystutey sam, i spodobałasia welikomu kniaziu dewka, iż była welmi krasna y razumna, y prosił jeie, aby iemu była małżonkom; i ona ne choteła zwolity y odkażała jemu, iż «ja poszłubiła bohom swojm czystost' chowat' do żywota swoieho». Y kniaź Keystuty wziął jeje mocne z toho mista y prowadył jeje do stolca swojeho wo welikoy poczestnosty, do Trokow, y obosławszy bratiiu swoju y wczynił welikoie wesele z bratyieiu swoieiu, y poniał tuiu pannu Birutu sobi za żonu. — Хроніка Быхаўца

Шлюб паміж вялікім князем і Бірутай адбыўся толькі па сьмерці Гедзіміна, не раней за 1342 год.

У часе змаганьня за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж Кейстутам і ягоным пляменьнікам Ягайлам (1382 год) знаходзілася спачатку ў Горадні, пазьней у Берасьці, дзе вытрымала аблогу свайго заця мазавецкага князя Януша. Пасьля паразы мужа разам зь дзецьмі — у зьняволеньні ў Крэўскім замку.

Згодна з крыжацкімі хронікамі, на загад Ягайлы і Скіргайлы яе ўтапілі. Адначасна ў якасьці помсты за закатаванага Кейстутам Вайдылу павесілі ейнага дзядзьку Відымонта.

Сярод нашчадкаў, якіх Бірута нарадзіла Кейстуту, — Вітаўт, будучы вялікі князь літоўскі.

Памяць

У сучаснай Летуве вялікая княгіня Бірута (лет. Birutė) лічыцца адной з найбольш папулярных асобаў. Да яе ставяцца як да сымбаля жаноцкасьці.

У цэнтры Палангі знаходзіцца скульптурная выява Біруты, ёй прысьвячаюцца літаратурныя творы, існуе шмат легендаў.

Паводле аднаго з паданьняў, вялікую княгіню пахавалі на гары ў Паланзе, якая цяпер носіць ейнае імя. У 1869 годзе на гэтым месцы збудавалі невялікую капліцу.

Галерэя

• 

  Бірута. А. Пянькоўскі, 1838 г.

• 

  Капліца на гары Біруты ў Паланзе,
  канец XIX ст.
• 

  Грот на гары Біруты, 2004 г.
• 

  Скульптура «Табе, Бірута»
  каля гары Біруты, 2006 г.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.