Перайсьці да зьместу

Бірута

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Бірута

лац. Biruta
Ходзька Л. «La Pologne historique...».
Малюнак каля 1835—1837 гг.
Дата нараджэньня 1325
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 1382(1382)
Месца сьмерці Крэва
Занятак арыстакратка
Муж Кейстут
Дзеці Вітаўт

Бірута (? — сярэдзіна жніўня 1382) — вялікая княгіня літоўская, жонка Кейстута.

Пра жыцьцё вялікай княгіні захавалася вельмі мала зьвестак.

Імя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўны артыкул: Бірута (імя)

Біротэ або Берот (Bierotte, Berotus[1][2]) — імя германскага паходжаньня[3]. Іменная аснова -бер- (-бір-) (імёны ліцьвінаў Бірын, Бірыбольд, Бэрвольд; германскія імёны Birin, Beribald, Berwoldus) паходзіць ад гоцкага baira[4], германскага bero 'мядзьведзь'[5]. Апроч таго, адзначалася германскае імя Baruthus (Bar-uth)[6].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: imenem Birutu… pannu Birutu (Хроніка Быхаўца)[7]; з едной жоны Бириты (Хроніка літоўская і жамойцкая)[8].

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне яе няпэўнае[9]. Паводле зьвестак Хронікі Быхаўца, якія большасьцю дасьледнікаў разглядаюцца як мітычныя[9], паходзіла з Палангі ў Жамойці:

Пануючы ў Троках і ў Жамойці, Кейстут пачуў пра дзеўку з Палонкі іменем Бірута, якая багам сваім, паводле звычаю паганскага, паабяцала дзявоцтва захоўваць, і саму яе людзі лічылі за багіню.

Арыгінальны тэкст  (ст.-бел.)
Y panuiuczy Kestutiu na Trocech y na Żemoyty, y wsłyszał dewku na Połondze, imenem Birutu, kotoraja dewka bohom swojm, podłuh obyczaiu pohanskoho, poszlubiła czystość chowaty, y sama była chwalena od ludey za bohiniu.

— Хроніка Быхаўца

Пэўнай лічыцца толькі тая інфармацыя, што яна належала да дробнага баярскага або нават простага люду[9].

Кейстут і Бірута, 1872 г.

Паводле гэтай жа крыніцы, Кейстут пабачыў дзяўчыну ў Паланзе, закахаўся і прымусам узяў у жонку.

І князь Кейстут сам прыехаў да яе, і спадабалася вялікаму князю дзеўка, бо была яна вельмі прыгожая і разумная, і прасіў ён яе, каб стала яму жонкаю. Але яна не хацела згадзіцца і адказала яму: «Я паабяцала багам сваім дзявоцтва захоўваць да канца жыцьця свайго». Але князь Кейстут узяў яе адтуль сілаю і прывёз зь вялікаю пашанаю да пасада свайго, у Трокі. Запрасіўшы братоў сваіх, ён справіў зь імі вялікае вясельле і ўзяў тую панну Біруту сабе за жонку.

Арыгінальны тэкст  (ст.-бел.)
Y pryiechał kniaź Keystutey sam, i spodobałasia welikomu kniaziu dewka, iż była welmi krasna y razumna, y prosił jeie, aby iemu była małżonkom; i ona ne choteła zwolity y odkażała jemu, iż «ja poszłubiła bohom swojm czystost' chowat' do żywota swoieho». Y kniaź Keystuty wziął jeje mocne z toho mista y prowadył jeje do stolca swojeho wo welikoy poczestnosty, do Trokow, y obosławszy bratiiu swoju y wczynił welikoie wesele z bratyieiu swoieiu, y poniał tuiu pannu Birutu sobi za żonu.

— Хроніка Быхаўца

Шлюб паміж вялікім князем і Бірутай адбыўся толькі па сьмерці Гедзіміна, не раней за 1342 год.

У часе змаганьня за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж Кейстутам і ягоным пляменьнікам Ягайлам (1382 год) знаходзілася спачатку ў Горадні, пазьней у Берасьці, дзе вытрымала аблогу свайго заця мазавецкага князя Януша. Па паразе мужа разам зь дзецьмі — у зьняволеньні ў Крэўскім замку.

Згодна з крыжацкімі хронікамі, на загад Ягайлы і Скіргайлы яе ўтапілі. Адначасна ў якасьці помсты за закатаванага Кейстутам Вайдылу павесілі ейнага дзядзьку Відзімонта[9].

Сярод нашчадкаў, якіх Бірута нарадзіла Кейстуту, — Вітаўт, будучы вялікі князь літоўскі.

Памяць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сучаснай Летуве вялікая княгіня Бірута (лет. Birutė) лічыцца адной з найбольш папулярных асобаў. Да яе ставяцца як да сымбаля жаноцкасьці.

У цэнтры Палангі знаходзіцца скульптурная выява Біруты, ёй прысьвячаюцца літаратурныя творы, існуе шмат легендаў.

Паводле аднаго з паданьняў, вялікую княгіню пахавалі на гары ў Паланзе[10], якая цяпер носіць ейнае імя. У 1869 годзе на гэтым месцы збудавалі невялікую капліцу.

Галерэя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Бірута. А. Пянькоўскі, 1838 г.
    Бірута. А. Пянькоўскі, 1838 г.
  • Капліца на гары Біруты ў Паланзе, канец XIX ст.
    Капліца на гары Біруты ў Паланзе,
    канец XIX ст.
  • Грот на гары Біруты, 2004 г.
    Грот на гары Біруты, 2004 г.
  • Скульптура «Табе, Бірута» каля гары Біруты, 2006 г.
    Скульптура «Табе, Бірута»
    каля гары Біруты, 2006 г.

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Acta Henrici VII. P. 1. — Florentiae, 1877. P. 165.
  2. ^ Archives historiques du département de la Gironde. T. 1. — Paris, 1859. P. 356.
  3. ^ Gottschald M. Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. — Berlin, 2006. S. 101.
  4. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 52.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  6. ^ Björkman E. Nordische Personennamen in England in alt- und frühmittel-englischer Zeit: Ein Beitrag zur englischen Namenkunde. — Halle, 1910. S. 25.
  7. ^ ПСРЛ. Т. 17. — СПб., 1907. С. 494—495
  8. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 63.
  9. ^ а б в г Шаланда А. Бірута // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 333.
  10. ^ Чачот Я. Спевы пра даўніх ліцьвінаў // Ад Лідскіх муроў. № 6, 2003.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Бірута&oldid=2537259»