Барысаў камень (Полацак)

Славутасьць
Барысаў камень

Краіна	Беларусь
Горад	Полацак
Каардынаты	55°29′8.67″ пн. ш. 28°45′29.2″ у. д. / 55.4857417° пн. ш. 28.758111° у. д. / 55.4857417; 28.758111Каардынаты: 55°29′8.67″ пн. ш. 28°45′29.2″ у. д. / 55.4857417° пн. ш. 28.758111° у. д. / 55.4857417; 28.758111
Дата заснаваньня	XII стагодзьдзе
Дата пабудовы	першая траціна XII ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Барысаў камень на мапе Беларусі Барысаў камень
Барысаў камень на Вікісховішчы

Бары́саў каме́нь («1-ы Барысаў камень», «Барыс», «Барыс-Глеб»^[1], «Барыс-Хлебнік»^[2]) — вялікі валун у Полацку каля Сафійскага сабору. Да 1981 году знаходзіўся ў рэчышчы Дзьвіны каля вёскі Падкасьцельцаў. Доўгі час гэты Барысаў камень лічыўся адзіным ацалелым у Беларусі.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пачаткова камень знаходзіўся прыкладна за 5 кілямэтраў ад Полацку, уніз плыньню Дзьвіны, бліжэй да левага берагу, насупраць вёскі Падкасьцельцаў (увайшла ў склад сучаснага Наваполацку). Праз тое, што плынь ракі падмывала адзін бок каменя, ён быў перакулены так, што вяршыня крыжа была нахіленая да вады.

Паводле зьвестак Аляксандра Семянтоўскага, гэты камень быў названы «Барысам-Хлебнікам», бо ён бывае бачны цалкам, па-народнаму «выходзіць з вады», каля дня сьвяткаваньня Сьвятых князёў Барыса і Глеба, гэта значыць 24 ліпеня. Каля гэтага ж часу звычайна пачынаецца і ўборка збожжа, што і адзначана народам у прымаўцы: «На Глеба Барыса, да хлеба бярыся»^[2]. Наконт назвы каменя «Барыс-Глеб» Аляксей Сапуноў адзначае, што «…літару „г“ Беларусы вымаўляюць вельмі мякка амаль як „х“ (дакладней, як лацінскае „h“); такім чынам, народ наш вымаўляе „Барыс-Хлеб“…»^[1].

Першая спроба выцягнуць камень з ракі адбылася ў 1889 годзе і скончылася няўдачай. Амаль праз сто гадоў, у 1981 годзе камень усё ж быў падняты зь Дзьвіны і пастаўлены ў Полацку насупраць Сафійскага сабору. Праз натуральнае выветрываньне палявога шпату, паверхня каменя крупчастая і няроўная, а надпіс на ім прачытваецца дрэнна.

Апісаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Камень-валун складзены з палявога шпату чырванаватага колеру, у акружыне складае каля 8 м, паверхня няроўная. На камені высечаны чатырохканцовы крыж на прыступкавым падножжы даўжынёй больш за 1,5 м і надпісы «ХС НИКА» і «Господи помози рабу своему Борису». Раней у басэйне Дзьвіны было больш за дзесяць валуноў з аднолькавымі крыжамі і надпісамі. Мяркуюць, што крыжы выбітыя паводле загаду князя Барыса Ўсяславіча ў першай траціне XII ст. у сувязі з ажыўленьнем паганскіх вераваньняў і для ўвекавечаньня імя князя.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б Сапунов А. П. Двинские или Борисовы камни. — Витебск: Типография Витебского Губэрнского Правления, 1890. — 31 с.
^ ^а ^б Сементовский А. М. Глава V. Камни с древними надписями // Белорусские древности. — СПб.: Типо-литография Н. Степанова, 1890. — С. 92—101.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь / склад. В. Абламскі, І. Чарняўскі, Ю. Барысюк. — Менск: БелТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Менск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя, 1985. — 496 с.: іл.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

[Сапуноў-1] а ^б Сапунов А. П. Двинские или Борисовы камни. — Витебск: Типография Витебского Губэрнского Правления, 1890. — 31 с.

[Семянтоўскі-2] а ^б Сементовский А. М. Глава V. Камни с древними надписями // Белорусские древности. — СПб.: Типо-литография Н. Степанова, 1890. — С. 92—101.

[1]

[2]