Адам Бабарэка

Адам Бабарэка лац. Adam Babareka
Фатаграфія Адама Бабарэкі (1920-я гг.)
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Адам Гаротны; Я. Каліна; Якім Каліна; Малады настаўнік; А.Рэка; Чырвоны; А.Чырвоны; Адам Чырвоны; А.Чэмер
Нарадзіўся	14 кастрычніка 1899(1899-10-14) в. Слабада-Кучынка, Слуцкі павет, Менская губэрня
Памёр	10 кастрычніка 1938(1938-10-10) (38 гадоў) п. Княж-Пагост, Комі АССР, Расейская СФСР
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік, літаратуразнаўца
Гады творчасьці	1920-1930
Жанр	апавяданьне
Мова	беларуская
Дэбют	1920
Творы ў Вікікрыніцах
Творы на сайце Knihi.com
Адам Бабарэка ў Вікісховішчы

Ада́м Анто́навіч Бабарэ́ка (14 кастрычніка [ст. ст. 2 кастрычніка] 1899, в. Слабада-Кучынка Слуцкага павету, цяпер у Капыльскім раёне — 10 кастрычніка 1938, Паўночлаг) — беларускі пісьменьнік і літаратуразнаўца.

Псэўданімы і крыптанімы: А. Б.; А. Ч.; А-м Б-а; А. Б-ка; А. Б-рэка; Адам Гаротны; Я. Каліна; Якім Каліна; Янка Кужаль; Малады настаўнік; А.Рэка; Чырвоны; А.Чырвоны; Адам Чырвоны; А.Чэмер .

Біяграфія

Нарадзіўся 14 кастрычніка 1899 году ў вёсцы Слабада-Кучынка Слуцкага павету ў сям’і безьзямельнага селяніна.

Вучыўся ў слуцкай школе, у 1918 годзе скончыў Менскую духоўную сэмінарыю, настаўнічаў на Случчыне.

Удзельнік антыпольскага падпольля і партызанскага руху, арыштаваны польскімі ўладамі (1920). Пасьля вызваленьня зноў працаваў настаўнікам, быў чальцом рэвалюцыйнага камітэту Пукаўскай воласьці, загадчыкам валаснога аддзелу народнай асьветы. Служыў у Чырвонай Арміі (1921—1922).

У 1922 годзе паступіў на этноляга-лінгвістычнае аддзяленьне пэдагагічнага факультэту БДУ, працаваў у рэдакцыі газэты «Савецкая Беларусь». Быў адным з арганізатараў літаратурных аб’яднаньняў «Маладняк» (1923) і «Ўзвышша» (1926). У 1927 годзе скончыў БДУ. У 1926—29 гадох працаваў выкладчыкам беларускай мовы і літаратуры ў Камуністычным унівэрсытэце Беларусі, а з 1928 — асыстэнт катэдры гісторыі беларускай літаратуры БДУ.

Рэпрэсіі

Арыштаваны ДПУ БССР 25 ліпеня 1930 ў Менску па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». Асуджаны пазасудовым органам НКВД 10 красавіка 1931 як «чалец контаррэвалюцыйнай арганізацыі» і за «антысавецкую агітацыю» да 5 гадоў ссылкі, год прабыў у менскай турме, ссылку адбываў у г.п. Слабадзкое Кіраўскай вобласьці, з канца 1934 у горадзе Вятцы (цяпер Кіраў). Працаваў бугальтарам. Тэрмін ссылкі быў падоўжаны на 2 гады ў адміністрацыйным парадку. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Адама Бабарэкі прадугледжвалася «спальваць».

Паўторна арыштаваны 24 ліпеня 1937 году ў рамках сфабрыкаванай маштабнай акцыі па рэпрэсаваньні беларусаў, сасланых АДПУ ў пачатку 1930-х. Паводле пастановы «тройкі» па Кіраўскай вобласьці ад 15 лютага 1938 атрымаў 10 гадоў зьняволеньня ў лягерох. Пакараньне адбываў у пасёлку Княж-Пагост Комі АССР у Паўночным чыгуначным лягеры НКУС, дзе памёр у лягернай бальніцы.

Па першай справе рэабілітаваны судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўна­га суду БССР 15 лістапада 1957 году, па другой — 4 ліпеня 1959 Кіраўскім абласным судом. Групавая справа А. Бабарэкі і іншых №20951-с з фатаздымкам захоўваецца ў ар­хіве КДБ Беларусі.

Быў жанаты, гадаваў дваіх дзяцей, дачка Алеся жыве ў Маскве.

Творчасьць

Першае апавяданьне «То толькі сон…» надрукавана ў газэце «Звон» (1919, 8 верас., № 7 с. 2–3; 10 верас., № 8 с. 2–3; 12 верас., № 9 с. 2–3), было напісана ў 1918 г., але выйшла толькі праз год пад псэўданімам Янка Кужаль. У ім аўтар паказаў сваё бачаньне ідэальнай дзяржавы, у якой «кожны працуе для ўсіх і ўсе для аднаго». Апавяданьне было напісана ў 1918-м годзе — у час утварэньня новай Беларускай дзяржавы. Яго адносяць да філясофска– фантастычнага жанру. Сем гадоў пісьменьнік займаўся стварэньнем празаічных твораў і апублікаваў больш за 20 апавяданьняў і імпрэсій.

Дэбютаваў вершамі ў рэспубліканскім друку ў 1920 годзе. Урывак з яго першага верша «Я не пявец», надрукаваны ў «Савецкай Беларусі» 11 верасьня 1920 г. пад псэўданімам Адам Чырвоны.

	Я не пявец і не паэта! Ня ўмею складна я казаць. Душа-ж кіпіць, агнём сагрэта, Агнём, ўзгарэўшым будаваць.

У 1925 выдаў кнігу «Апавяданьні» (Менск).

Распрацоўваў мэтадалягічныя праблемы літаратуразнаўства і эстэтыкі, прынцыпы народнасьці, сацыяльнай і эстэтычнай каштоўнасьці літаратуры, дасьледаваў гісторыю беларускай літаратуры, творчасьць Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, У. Дубоўкі, К. Чорнага і інш. Адстойваў правы на вольнае творчае самавыяўленьне.

Бібліяграфія

1925 А. Бабарэка. З аповесьці «Мяцежным шляхам». // Маладняк : часопіс. — 1925. — № 6. — С. 48—54. А. Бабарэка. Перад каліткаю… (З аповесьці «Мяцежным шляхам».) // Маладняк : часопіс. — 1925. — № 7. — С. 81—83. А. Бабарэка. Вясну радзіла восень (Да пытаньня аб кірунках у сучаснай беларускай літаратуры). // Маладняк : часопіс. — 1925. — № 7. — С. 3—21. Ад. Бабарэка. Вобразы бяз рамак і асадкі (імпрэсіі). // Маладняк : часопіс. — 1925. — № 9. — С. 21—27. Ад. Бабарэка. Лірыка Міхася Чарота. // Маладняк : часопіс. — 1925. — № 9. — С. 89—119. Адам Бабарэка. Апавяданні: Каля балота; Цёмнай ночкай; Мікіта Шпэндзік; Як красназорцы зямлі сцураліся; Змітрава вяселле. — Менск: Маладняк, 1925. — 45 с. — (Кніжніца «Маладняк»; № 4). — 1500 ас. Адам Бабарэка. Лекары і лекі; Два жаніхі: П'есы ў І дзеі. Для вясковага тэатру. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 45 с. — 4000 ас. 1926 Адам Бабарэка. Перамена: П'еса ў 2 актах. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1926. — 28 с. Адам Бабарэка. Званіў званар. (З «Вобразаў бяз рамак») // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 10 (1). — С. 22, 23. Адам Бабарэка. З далін на ўзвышшы. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 10 (1). — С. 79—98. А. Бабарэка. Кнігапіс. «Хто дайлідзіць духу трыклін?..». Ул. Дубоўка — «Та, дзе кіпарысы». Паэма. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 10 (1). — С. 108, 109. А. Бабарэка. Кнігапіс. «Вецер, вецер — буйны вецер!..». Паўлюк Трус — Вершы. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 10 (1). — С. 109, 110. А. Б. Кнігапіс. «Зарунела, зарунела аксамітам». М. Чарот — Выбраныя вершы. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 10 (1). — С. 112, 113. А. Бабарэка. За культуру мастацтва! // Чырвоны сейбіт : двухтыднёвы літаратурна-мастацкі дадатак да «Беларускай вёскі». — 1926, 19 кастрычніка. — № 1. — С. 1, 2. А. Бабарэка. Коласаўская праўда жыцьця. // Чырвоны сейбіт : двухтыднёвы літаратурна-мастацкі дадатак да «Беларускай вёскі». — 1926, 23 лістапада. — № 3. — С. 7, 8. 1927 А. Бабарэка. З літаратурных нататак. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 1. — С. 134—144. А. Бабарэка. Максім Багдановіч у літаратурных ацэнках. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 2. — С. 131—156. А. Бабарэка. Паэма «Сымон музыка» Якуба Коласа. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 3. — С. 137—146. А. Бабарэка. Аб разуменьні мастацкай творчасьці і аб некаторых пытаньнях у вывучэньні беларускай літаратуры. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 5. — С. 127—146.

А. Бабарэка. Творчасьць Ул. Дубоўкі, як форма нацыянальнай сьвядомасьці пралетарскага характэру. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 6. — С. 146—171. 1928 А. Бабарэка. Творчасьць Ул. Дубоўкі. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 1 (7). — С. 134—170. А. Бабарэка. Аквітызм творчасьці Ул. Дубоўкі. (1926) // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 2 (8). — С. 111—120. А. Бабарэка. Пералом у станаўленьні натуральнай культуры ў творчасьці З. Бядулі. (Замест рэцэнзіі) // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 3 (9). — С. 140—146. А. Бабарэка. Беларуская літаратура да X гадавіны БССР. Стэзаваны агляд. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 6 (12). — С. 93—103. 1929 А. Бабарэка. Кнігапіс. Пра Бядулевы аповесьць «Салавей». // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 2 (14). — С. 95—97. А. Бабарэка. Кнігапіс. Пра Коласаву «Новую Зямлю». // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 3 (15). — С. 99—101. А. Бабарэка. Узвышэнская паэзія. (Аналіз паняцьця) // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 6 (18). — С. 75—95. 1966 Жыцьцёпіс і працы (Аўтабіяграфія) // Пра час і пра сябе. — Мн., 1966. 1976 Уладзімір Конан Адам Бабарэка.. — Менск: Мастацкая літаратура, 1976. — 128 с. — 3000 ас. 1999 Адам Бабарэка. Паэзія як уяўленьне. // Скарыніч : літаратурна-навуковы альманах. — Менск: Беларускі кнігазбор, 1999. — № 4. — С. 117—122. — ISBN 985-6318-66-1. Бабарэка, Алеся. Слова пра бацьку. // Скарыніч : літаратурна-навуковы альманах. — Менск: Беларускі кнігазбор, 1999. — № 4. — С. 176—187. — ISBN 985-6318-66-1. 2001 Угасание. Письма Адама Бабареки из ссылки, тюрем и лагеря. Материалы к биографии / Сост. и вступ. ст. Н.Н.Илькевич. — Смоленск: 2001. 2011 Адам Бабарэка. Збор твораў у двух тамах. Том І. Літаратурна-крытычныя працы. — Вільня; Беласток: Інстытут беларусістыкі; Беларускае гістарычнае таварыства, 2011. — Т. 1. — 939 с. — ISBN 83-60456-30-5 Адам Бабарэка. Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза, паэзія, філязофія, публіцыстыка, запісныя кніжкі, дзёньнікі, лісты. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2011. — Т. 2. — 726 с. — ISBN 83-60456-30-5

Літаратура

Адам Бабарэка. «У душы гарэў святы агонь... »: каталог выставы твораў пісьменніка / складальнікі: Г. В. Запартыка, Т. У. Лапкоўская ; прадмова Т. Лапкоўскай. — Менск: 1999. — 16 с. — 50 ас. Гарэцкі, Радзім. Адам Бабарэка – выдатны беларускі адраджэнец і літаратурны крытык. / Рэдкал.: Г. В. Запартыка (гал. рэд.) і інш. // Пра час «Узвышша» : Матэрыялы навук. канферэнцый узвышаўскіх чытанняў (Мінск. 1999-2002). — Менск: БелНДІДАС, 2002. — С. 7—8. Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X. Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1992—1995. Бабарэка Адам Антонавіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9. Бабарэка Адам Антонавіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9. М. Камінскі. Ён клікаў да новых вышынь. Да 70-годдзя з дня нараджэння Адама Бабарэкі. // Літаратура і мастацтва : газэта. — 17 кастрычника 1969. — № 82 (2442). — С. 3.

Сымон Кандыбовіч. Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі. — Менск: БГА, 2000. У. М. Конан. Бабарэка Адам Антонавіч. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7 — С. 179. У. М. Конан. Бабарэка Адам Антонавіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2 — С. 244. Конан, Уладзімір. Тэорыя ўзвышэнства ў творчасці Адама Бабарэкі. / Рэдкал.: Г. В. Запартыка (гал. рэд.) і інш. // Пра час «Узвышша» : Матэрыялы навук. канферэнцый узвышаўскіх чытанняў (Мінск. 1999-2002). — Менск: БелНДІДАС, 2002. — С. 28—33. Илькевич Н.Н. Адам Бабарека: арест — лагерь — смерть. Расправа со ссыльными белорусами в Кирове в 1937—1938 гг.: Документальный очерк. — Смоленск: 1999. Илькевич, Н. Адам Бабареко по материалам уголовного дела на Алеся Аниховского. 1935–1936 гг. / Рэдкал.: Г. В. Запартыка (гал. рэд.) і інш. // Пра час «Узвышша» : Матэрыялы навук. канферэнцый узвышаўскіх чытанняў (Мінск. 1999-2002). — Менск: БелНДІДАС, 2002. — С. 38—43.

Вонкавыя спасылкі

• Жыцьцёвы і творчы шлях Адама Бабарэкі: да 120-годдзя з дня нараджэньня (1899—1938). «Нацыянальная бібліятэка Беларусі» (2019).
• Бабарэка Адам // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994.
• Творы на «Беларускай Палічцы»