Земнаводныя
| Земнаводныя | |
 Рапуха Bufo periglenes | |
| Клясыфікацыя | |
|---|---|
| Надцарства | Эўкарыёты |
| Царства | Жывёлы |
| Тып | Хордавыя |
| Падтып | Хрыбетныя |
| Надкляса | Чатырохногія |
| Кляса | Земнаводныя |
| Бінамінальная намэнклятура | |
| Amphibia | |
Земнаводныя або амфібіі[1] (па-лацінску: Amphibia) — адна з клясаў хрыбетных жывёлаў. Налічвае прыкладна 5 тысячаў відаў. Гэта фактычна першыя наземныя хрыбетнікі, якія, праўда, яшчэ не зусім парвалі з вадзяным асяродзьдзем, падчас індывідуальнага разьвіцьця яны праходзяць вадзяную стадыю, на якой маюць жабры і жывуць у вадзе, а сталыя асобіны, як дадатковы орган дыханьня выкарыстоўваюць пакрытую сьлізам скуру і жывуць на сушы.
Самыя раньнія земнаводныя эвалюцыянавалі ў дэвонскі пэрыяд ад лопасьцепёрых рыбаў, якія выкарыстоўвалі свае моцныя, кастлявыя рэбры як сродак перамяшчэньня на сушы[2]. Земнаводныя былі галоўнымі драпежнікамі ў каменнавугальны й пэрмскі пэрыяды[3], але пазьней яны сутыкнуліся з канкурэнцыяй з боку іхных нашчадкаў, рэптыліяў, якія былі лепш прыстасаваныя да жыцьця на сушы. Шматлікія віды земнаводныя вымерлі падчас масавага пэрмскага выміраньня.
Апісаньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Земнаводнымі былі першыя наземныя хрыбетныя, якія захоўваюць цесную сувязь з водным асяродзьдзем. Размнажаюцца ў вадзе, у частцы відаў, у прыватнасьці, распаўсюджанай у Карпатах саламандры, вядома яйкажыванараджэньне. У працэсе індывідуальнага разьвіцьця земнаводныя праходзяць стадыю воднай лічынкі, што дыхае жабрамі. У дарослых, акрамя лёгкіх, у якасьці дадатковага органа дыханьня выкарыстоўваецца скура, пакрытая сьлізьзю, што таксама сьведчыць пра іхную цесную сувязь зь вільготнымі біятопамі.
Усе земнаводныя праходзяць стадыю мэтамарфозу, гэта значыць, працэс пераўтварэньня воднай лічынкі ў дарослую наземную жывёлу. Гэтак жа як рыбы й рэптыліі, яны працягваюць расьці на працягу ўсяго жыцьця, і ня могуць падтрымліваць тэмпэратуру цела адрознай ад тэмпэратуры навакольнага асяродзьдзя.
Земнаводныя паўсталі ня менш за 300 млн гадоў таму й за часы існаваньня сталі досыць распаўсюджанымі — месцы іхнага пражываньня надзвычай разнастайныя, а дыяпазон прыстасаваньня вельмі шырокі.
Сучасныя земнаводныя групуюцца на тры групы:
Усе земнаводныя зьяўляюцца важнымі кампанэнтамі экасыстэм і індыкатарамі стану асяродзьдзя. Многія зь іх зьяўляюцца аб’ектам промыслу. Рапухі шырока выкарыстоўваюцца ва ўсіх лябараторыях сьвету. Удзячныя дасьледнікі паставілі ім помнікі ў Парыжы й Токіё. Першымі касманаўтамі сярод хрыбетных таксама былі рапухі.
Характарыстыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Скурныя пакровы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Усе земнаводныя маюць гладкую тонкую скуру, параўнальна лёгка пранікальную для вадкасьцяў і газаў. Будова скуры характэрна для хрыбетных жывёлаў: вылучаецца шматслаёвы эпідэрміс і ўласна скура (корыюм). Скура багатая скурнымі залозамі, якія вылучаюць сьлізь. У некаторых сьлізь можа быць атрутнай або той, якая палягчаць газаабмен. Скура зьяўляецца дадатковым органам газаабмену, таму яна забясьпечаная густой сеткай капіляраў.
Рагавыя ўтварэньні вельмі рэдкія, таксама рэдкія й акасьцяненьні скуры: у Ephippiger aurantiacus і рагатай рапухі віду Ceratophrys dorsata маецца косткавая плястынка ў скуры сьпіны, у бязногіх земнаводных — лускавінкі; ў рапухі часам пад старасьць адкладваецца вапна ў скуры[4].
Шкілет
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Цела падзелена на галаву, тулава, хвост (у хвастатых) і пяціпальцыя канцавіны. Галава рухомая, злучаная з тулавам.
Шкілет падзелены на аддзелы:
- Восевы шкілет (хрыбетнік);
- Шкілет галавы (чэрап);
- Шкілет парных канцавіаў.
У хрыбетніку вылучаюць 4 аддзелы: шыйны, тулавы, крыжавы й хваставы. Колькасьць хрыбтоў вагаецца ад 7 у бясхвосты да 200 у бязногіх земнаводных.
Шыйны хрыбет рухома прычэпліны да патылічнага аддзелу чэрапа, што забясьпечвае рухомасьць галавы. Да тулавых хрыбтоў прымацоўваюцца рэбры, акрамя бясхвостых, у якіх яны адсутнічаюць. Адзіны крыжавы хрыбет злучаны з тазавым поясам. У бясхвостых хрыбты хваставога аддзела зрастаюцца ў адну костку. Плоскі й шырокі чэрап злучаны з хрыбетнікам пры дапамозе двух вырасткаў, утвараных патылічным косткамі.
Шкілет канцавінаў утвораны шкілетам поясу канцавінаў і шкілетам свабодных канцавінаў. Плечавы пояс ляжыць у тоўшчы мускулатуры й уключае парныя лапаткі, раменьніцу й крумкачыную косткі, злучаныя з грудзінай. Шкілет пярэдніх канцавінаў складаецца з пляча (плечавая костка), перадплечча (прамянёвая й локцевая косткі) і пэндзля (косткі прыдалоньня, далоні і фалянгі пальцаў). Тазавы пояс складаецца з парных падуздышных сэдалішных і лабковых костак, зрослых паміж сабой. Ён прымацаваны да крыжавога хрыбта праз падуздышныя косткі. У склад шкілета задняй канцавіны ўваходзяць сьцягно, галёнка (вялікая й малая галёначнай косткі) і ступня. У бясхвостых земнаводных косткі перадплечча й галёнкі зьліваюцца. Усе косткі задняй канцавіны моцна падоўжаныя, утвараючы магутныя рычагі для перасоўваньня скокам.
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Амфібіі, або земнаводныя // Земнаводныя. Паўзуны: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 1996. — ISBN 985-11-0067-6
- ^ Waikato - Evolution of amphibians. sci.waikato.ac.nz
- ^ Прэгістарычныя амфібіі // Prehistoric amphibians. About.com
- ^ Земноводные // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Земнаводныя. Паўзуны: Энцыклапедычны даведнік. — Мн., БелЭн, 1996. ISBN 985-11-0067-6
- Пікулік М. М. Навошта нам амфібіі? — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. ISBN 5-343-00383-4
- Жизнь животных. Т. 4, ч. 2. Земноводные, пресмыкающиеся. — М.: Просвещение, 1969.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Дзіўныя факты з жыцця земнаводных. animalika.ru
- Save the Frogs!